Welkom – wederkerigheid

Ik beschouw gemeentelijke organisaties als netwerken van wederkerigheid. Hoe gezonder de wederkerigheid, des te doeltreffender de organisatie!

Mensen die werken in gemeenten moeten regelmatig en intensief samenwerken. Niet alleen met collega’s van het eigen team, maar steeds meer ook met collega’s van andere afdelingen, met vertegenwoordigers van externe partners en, niet te vergeten, met burgers. Samenwerken gaat echter niet vanzelf. Dat blijkt wel uit alle hulpconstructies die worden bedacht om verschillende sectoren en disciplines aan elkaar te knopen. Zo is het organisatiejargon de afgelopen jaren verrijkt met begrippen als directiemodel, werkplein, sociaal wijkteam, en projectmatig, programmatisch en ketengericht werken. Tegelijk zijn allerlei nieuwe functies in het leven geroepen om mensen tot samenwerken te bewegen, zoals programmadirecteur, wijkmanager, verbindingsofficier, zorgcoördinator en ketenregisseur. Steeds weer worden nieuwe samenwerkingsmodellen en regiefuncties ontwikkeld, kennelijk omdat de oude niet werken en misschien ook wel omdat bijna niemand zich afvraagt, hoe dat komt.

(Hulp)structuren kunnen samenwerking vergemakkelijken, maar ze zijn niet zaligmakend. Immers, als mensen elkaar, om welke reden dan ook, niet weten te vinden, is de manier waarop je de organisatie inricht betekenisloos. Het is daarom interessant te kijken naar wat mensen bindt.

Eén van de sterkste drijfveren om samen te werken is ‘De Gift’: Als je een ander iets geeft dat voor haar of hem van betekenis is, krijg je er hoogstwaarschijnlijk iets voor terug dat voor jóu van betekenis is. Iets geven doet de ander gevoelsmatig bij je in het krijt staan: Zij of hij voelt zich moreel verplicht iets terug te geven.

Door te geven, te ontvangen en terug te geven, gaan mensen met elkaar een wederkerige, ook wel reciproque, relatie aan. Door deze wederkerigheid smeden en onderhouden ze hun onderlinge banden. Dat geldt niet alleen voor gezins- en familieleden of voor vrienden, maar ook voor collega’s en zakenrelaties.

Maar er gaat meer schuil achter het fenomeen van de gift. Door iets te geven laat je zien hoe je je relatie met de ander waardeert. Hetzelfde geldt voor ontvangen. Door het accepteren van een gift en (later) iets terug te geven, bevestig je het gebaar van de gever en lever je een bijdrage aan het versterken van de onderlinge band. Maar ook niet-geven, een gift weigeren, niets teruggeven of iets dat niet passend is, zegt iets over welke waarde je aan je relatie met de ander hecht.

Met andere woorden, geven, accepteren en teruggeven (of niet!) staan symbool voor de mate van onderlinge samenhang tussen mensen in een organisatie. Daarbij gaat het niet alleen om het uitwisselen van cadeautjes. Binnen (gemeentelijke) organisaties worden juist niet-stoffelijke zaken veelvuldig uitgewisseld. Denk bijvoorbeeld aan: informatie, kennis, hulp, vaardigheden en talenten. Het is belangrijk dat mensen zich hiervan bewust zijn: hoe meer ze zich verdiepen in wat hun opdrachtgevers, collega’s en samenwerkingspartners nodig hebben, hoe beter ze in staat blijken te zijn effectieve wederkerigheidsrelaties te onderhouden.